Cui crux amara præparat
Lucis future gaudia.

In te crucis mysterium
Cluit gemello stigmate

Dum probra vincis per crucem
Lucisqve pandis januam.

Jam nos foveto langvidos,
Curamqve nobis subjice,
Qvo per crucis victoriam
Cæli petamus patriam.

15.

20.

v, 14. Cluit gemello stigmate. Cluit : pollet; gemello stigmate, genuino ceu nomine, qvi et probra vincat per crucem ut vir, et fundat sangvinem pro cruce, seu doctrina Crucifixi, ut ejus et Apostolus et martyr. Stigma, nota vulneris corpori impressa. Notis corpora signabant geutiles, easque notas religionis causa membris ferro inurebant. Membra ejusmodi stigmatis notata post mortem non una sepeliebant cum reliqvo cadavere, sed amputata habebant pro sacris, eaque aut ornabant bracteis aureis, aut tota includebant vitris et metallis Conf, Prudent. Stephan. hymn. X. Inde fortasse invasit ille mos in ecclesiam, ut digiti, brachia, articuli sanctorum includerentur vasis, et osculanda porrigentur, aut proponerentur spectanda. G. Fabric., Comment. in Poet, Christian, Conf. Svicer. Thesaur, eccles.

16. Lucisqne pandis. januam Ita Riviu., sie enim respondet præcedentis et succedentis strophæ versibus pariter ultimis, qvando crux amara præparare lucis gaudia, et per crucis mysterium cæli patria peti dicitur, ita vero hic per crucem lucis pandi janua.

v. 17. Jam nos foveto virili tuo nomine et exemplo.

v. 19. Qvo per crucis victoriam, subintellig. Christi,

Hymnus Damasi *),

de Agatha **) Martyre Catan. Sicula,

Vers. Dactyctic.

Martyris ecce dies Agatha

Virginis emicat eximiæ,

*) Damasi carmina sacra ab Andr. Rivino. Lipsia 1652, 8.

**) De Agatha familia, pueritia rebusque in ea gestis vix. certi aliqvid afferri potest. In Vitis S. Siculorum dicitur Panormi insigui, præclaroque genere nata. Acta ejusdem martyris consularia, qvæ etiam.latina dicuntur habet Bollandus; exstant qvoque græce a Metaphraste exarata; hæc referunt: Anno Christi 253 Nonas Februarii *) sub Decio Cæsare jussit Qvinctianus Siciliensi provinciæ præfectus Agetham in eqvuleo suspensam torqveri et qvidem in mamilla, hanc diutius tortam abscindi, virginem ipsam testis acutis et carbonibus vivis nudo corpore volutari, cumque hoc fieret, locus, in quo volutabatur, commotus est, hinc Qvinctianus perterritus illam in carcerem denuo recludit, qvo seqvente nocte Christus beatissimæ martyri apparuit, ejusque vulnera curavit: tandem jussu Qvinctiani Agatha gladio occisa est **). "In Sicilia, inqvit Ruinart, passa est Agatha, virgo celebris, cujus martyrium describit Damasus" ***). In Missali Gelasiano non aliæ virgines, quales sunt Soter, Agatha etc. appellantur usquam virgines, qvem titulum si Agnetem excipias, soli Mariæ concessum in hoc Missali deprehendi, qvod fere idem observari potest in Sacramentario Gregoriano. Primam hanc tamen inter alias Virgines et Martyres, qvæ beatissimam Virginem Deiparam comitantur, Fortunatus recenset Libr. 8 Carm, de Virginitate":

Illic Euphemia, pariter qvoqve plaudit Agatha.

*) Similiter Calendar. Carthagin. "Nonas Februarii sanctæ Martyris Agatha". Vid. Ruinart Acta Martyrum pag. 695.

**) Confer. Amici Catana illustrata, Tom. 1'pag, 227. ***) 1, c. pag. 51 Præfat,, et pag, 541.

V. 3. Qra, scilicet die.

Diadema duplex, martyrii et virginitatis.

v. 9. Fortior hæc trucibusque viris: proconsule Qvinctiano et stipatoribus ejus carnificibus.

V. 12. Patulo, clare et manifeste, adverbialit.

v. 17. Ethnica turba rogum fugiens: post mortem Agathæ populus gentilis Catanensis perculsus summo discrimine Ætnæ flammis solito acrius exundantis, et magno impetu per agros decurrentis, atqve ipsi urbi exitium minitantis, ad sepulchrum martyris fertur confugisse, et velum ejus tumulo superpositum objecisse rapido igni, qvi protinus divina virtute cohibitus, ultra progredi, non ausus sit. At Carrera (Histor. Cat, Vol. 2 Libr. 2) supicatur, vocabalum Ethnica fortasse levi mutatione Amanuensis in hymnum irrepsisse pro ætnæa; si prius retineatur omnino etnica turba intelligendum est de P2ganis : gens rustica, nam a jurisconsultis pagani a

Qvos fidei titulus decorat,
His Venerem magis ipsa premat.
Jam renitens qvasi sponsa polo,

Pro misero rogitet Damaso,

Sic sua festa coli faciat,

Se celebrantibus ut faveat.

20.

pagis dicuntur, et ævo, qvo Notarii acta scripsere, nemo pagani voce pro ethnico usus est, sed aut de rusticis, aut urbanis nunqvam militiæ adscriptis; si vero ætnæa præferatur, ob metrum legatur, ætnea.

v. 19-20. Gum Agatha represserit ætneum ignem, ne multitudini paganorum incommodaret, multo potius nunc in fidelibus incendia libidinum et concupiscentiæ flammas restingvat. Pro. Venerem placet Rivino legere, cinerem. Affectus humanos doloso cineri suppositos, ne erumpant, reprimat.

v. 21. Renitens. Sic Rivin. cum

Galfrido (iu Expositione

hymnor. Basilea 1497 p. 17). Alii renidens.

v. 22. Pro misero rogita Damaso. Non dubium est, inqvit Rivin. ad h. 1. qvin ita prius scriptum ab auctore fuerit, cum vero hymnus hic in ecclesia cantaretur, seqvioribus seculis mutatus hic ita fuit versus, ut habet Clichtoreus, Msti Hymuarii et Galfridus Grammaticus: Pro miseris supplica domino! scilicet ut consonantiam servarent finalem illius carminis cum præcedenti versu, polo scil qvorum rythmorum nimis affectanter fuerunt studiosi, alias melius dixissent. Pro miseris rogita dominum. Ipse vero propius legi dixerim hoc pacto. Jam renitens quasi sponsa polo Pro misero rogita populo: nisi forte seqventes duo versus omnino ostendant domino fuisse scriptum, qvi se celebrantibus debeat favere, siqvidem sua festa velit coli. Aut sane scribendum rogitet illa (ut premat) sic sua festa postea legi et intelligi posseut,

Hymni Ambrosiani*)

I.

Jambic. Quaternar.

Æterne rerum conditor, In! Breviar. Rom. A.

Noctem diemqve qvi regis,

Et temporum das tempora.

Ut alleves fastidium;

Præco diei jam sonat
Noctis profundæ pervigil,
Nocturna lux viantibus

A nocte noctem segregans.

Hoc excitatus lucifer

Solvit polum caligine,

Hoc omnis erronum chorus
Viam nocendi deserit.

Hoc nauta vires colligit
Pontiqve mitescunt freta,
Hoc ipsa petra ecclesia
Canente culpam diluit

Surgamus ergo strenue,
Gallus jacentes excitat

Et somnolentos increpat,

Gallus negantes arguit.

Gallo canente spes redit,

Egris salus refunditur

Mucro latronis conditur,

Lapsis fides revertitur,

Jesu labantes respice,

Et nos videndo corrige

Dominic. proxim.

Calend, Octbr, usqve

ad Adventum, in Di-
luculo

5.

10.

15.

*) Ambrosu Mediolan. Epise, opera, Parisiis 1690, fol. ́

20

25