Page images
PDF
EPUB

großen Schwierigkeiten unterworfen. Die nach Gavanti (thesaurus rit. sacr.) angenommenen sechs verschiedenen Hauptversarten, in denen sich alle lateinische Hymnen bewegen sollen, erleiden noch mancherlei Abänderungen und Ausnahmen. Genannte sechs Versarten find: I. Iambici dimetri, z. B. Vexilla regis prodeunt.

[ocr errors]

II. Iambici trimetri (ternarii vel senarii), z. B.

Antra deserti teneris sub annis.

III. Trochaici dimetri, z. B. Pange, lingua, gloriosi Corporis mysterium.

IV. Sapphici, cum Adonico in fine, 3. B. Ut queant laxis resonare fibris.

V. Trochaici, z. B. Ave maris stella. (In hoc metro unicus constat hymnus in eius laudem, quae unica est Mater et Virgo.)

VI. Asclepiadici, cum Glyconico in fine, z. B. Sacris solemniis iuncta sint gaudia.

Beda in seiner Abhandlung: de metrica ratione (in der Baseler Ausgabe seiner Schriften) führt folgende, acht verschiedene Metra auf:

I. De metro dactylico, hexametro vel pentametro. Hoc autem et superius metrum heroicum ubi iuncta fuerint, Elegiacum vocatur carmen. Eleios namque miseros appellant Graeci et huius modulatio carminis miserorum quaerimoniae congruit, ubi prior

versus Hexameter, sequens est Pentameter. Observandum est autem in carmine Elegiaco, ne quid umquam de sensu versus pentametri remaneat inexplicatum, quod in sequenti versu hexametro reddatur, sed vel uterque sensibus suis terminetur versus.

II. De metro Phaleucio.

Est dactylicum metrum, Phaleucium pentametrum, quod constat ex spondeo, dactylo et tribus trochaeis. III. De metro dactylico Sapphico. Constat ex trochaeo, spondaeo, dactylo, duobus trochaeis, cui metro post tres versus additur semis heroici versus (aliter: Versus Adonicus.)

IV. De metro Tetrametro Catalectico. Constat ex spondeo, dactylo, catalecto, dactylo, spondeo.

V. De metro Iambico Hexametro.

VI. De metro Iambico Tetrametro. Recipit Iambum locis omnibus, spondeum locis tantum imparibus.

VII. De metro Anacreontio. Metrum Iambicum

Tetrametron Colobon, quod Anacreontion dicitur, recipit Anapaestum, duos lambos et semipedem.

VIII. De metro Trochaico Tetrametro. Hoc metrum, quod a poetis Graecis et Latinis fre

quentissime ponitur, recipit locis omnibus

trochaeum, spondeum omnibus, praeter tertium. Currit autem alternis versiculis, ita

ut prior habeat pedes quatuor, posterior pedes tres et syllabam.

Ueber den Unterschied zwischen Metrum und Rhythmus sagt Beda: Metrum est ratio cum modulatione; Rhythmus est modulatio sine ratione. Plerumque tamen casu quodam invenies etiam rationem in Rhythmo, non artificii moderatione servatam, sed sono et ipsa modulatione ducente, quem vulgares poetae necesse est rustice, docti faciant docte.

Der seit dem Anfange des 13. Jahrhunderts eingeführte gereimte oder leoninische Vers trägt zwar seinen Namen von dem französischen Kirchenhistoriker Leoninus, weil er ihn zuerst in einem kirchengeschichtlichen, in Versen geschriebenen Werke anwandte; doch finden sich schon mehrere Jahrhunderte vor ihm gereimte Kirchenlieder, z. B. Robert's, König von Frankreich, Hymne: Veni sancte Spiritus, et emitte coelitus etc. etc.

Einer besondern Gattung von Gesängen, welche im 12. Jahrhundert durch Notker d. Ä. eingeführt wurden, muß hier noch Erwähnung geschehen, nämlich der Sequenzen und Prosen. Wahrscheinlich verdankten dieselbe ihre Entstehung dem Gebrauche, im freudigen Schwunge der Andacht noch einzelne Tonreihen ohne Text nach augenblicklich und willkührlich gebildeten Melodien, z. B. nach dem Schluß des Halleluja, abzusingen.

Die mannigfachen, aus den hebräischen und griechischen, auch in die lateinischen Gesänge übergegangenen biblischen und kirchlichen Kunstausdrücke, das Verworrene und Durcheinandergeworfene des Gereimten und Ungereimten in denselben, machen die Anlage des Maßstabes einer untadelhaften Verskunst unmöglich; doch dürfen wir deßhalb unter manchen Fehlern der Form die innern Schönheiten nicht vergessen.

III. Einige historisch-kritische Bemerkun gen über Hymn ensammlungen und Verbesserungen.

Vor dem 12. Jahrhundert findet sich von einer umfassenden Sammlung der bis dahin gedichteten Hymnen zum Gebrauch beim öffentlichen Gottesdienste keine Spur. Meratus sagt darüber (vgl. Aug. pag. 314): „Et quidem Romae non ab antiquo tempore, sed sero Hymni cani coeperunt; neque enim in ullis Romanis Ordinibus, et ne in illo quidem, quem Benedictus Canonicus S. Petri tribuit Guidoni de Castello, qui postea a. 1143 Pontifex Romanus fuit et Coelestinus II. appellatus, mentio aliqua fit Hymnorum recitandorum in Officiis, quae describit. Hinc et ex aliis coniecturis infert Grancolas lib. I. c. 23, post XII. duntaxat saeculum Romae Breviario Hymnos insertos fuisse. Radulphus Tungrensis, plerosque eorum, qui sua aetate dicebantur, recenset, et sunt fere iidem cum illis, qui hodie re

citantur; ita ut nemo negare possit, per ea tempora, XIV. scilicet saeculo, Hymnos in Breviario contentos fuisse. Coniicit tamen Grancolas, id ab Haimone, Franciscanorum Generali praestitum fuisse, cum Romanum officium, Gregorio IX. iubente anno 1240 recognovit et concludit, quod etiamsi prioribus saeculis aliqui Hymni inserti fuerint Breviario Romano, certissimum tamen esse, quod XII. saeculo in Ecclesia S. Petri nulli recitati fuere; et cum Uldaricus in Consuetudinibus Cluniacensibus Hymnorum Romanae Ecclesiae mentionem facit, de singularium aliquarum Ecclesiarum Hymnis loqui voluisse. Nulli quoque Hymni apud Graecos exstant, neque apud veteres Orientis Monachos, cum Cassianus eorum non meminerit, sicut etiam, nullam mentionem Hymnorum faciunt in Occidente Regulae S. Columbani, S. Isidori, S. Fructuosi Magistri et Donati. Primam illorum mentionem faciunt in Gallia Regulae S. Caesarii et S. Aureliani; in Italia vero Regulae S. Benedicti, de qua supra satis locuti sumus."

Die obengenannte, unter Gregor IX. durch Haimo veranstaltete Sammlung unterwarf Sixtus IV. (1475) einer neuen Revision. Doch mag auch diese sehr wenig genügt haben. Denn Leo X. übertrug dem gelehrten Zacharias Ferreri nochmals das Geschäft, mit dem gleichzeitigen Auftrage, neue Hymnen zu verfertigen, und Alles, der Form oder dem Inhalte nach, Werth

**

« PreviousContinue »